3.2. arrestatie: verschillende stappen
3.2.1. wat is een arrestatie?
Een arrestatie is een vorm van vrijheidsberoving, hetzij voor een korte termijn. Vaak dienen arrestaties om de openbare orde te herstellen, bijvoorbeeld in het geval van een betoging die een bedreiging vormt voor de openbare orde. Er zijn echter nog heel wat meer redenen die een arrestatie kunnen rechtvaardigen:
Je wordt verdacht van een misdrijf (gerechtelijke aanhouding);
Je veroorzaakt in een dronken toestand wanorde, schandaal of gevaar voor een
derde of voor jezelf;
Je veroorzaakt onrust tijdens een zitting in de rechtbank;
Je kan niet bewijzen dat je legaal in België verblijft;
In het geval dat je je identiteit niet kan/wil bewijzen;
Wanneer een rechter een aanhoudingsbevel tegen je heeft uitgevaardigd;
Wanneer een rechter je onder beschuldiging heeft gesteld en een onmiddellijke
arrestatie heeft uitgevaardigd;
Als een buitenlands gerecht op zoek is naar jou;
Wanneer je een gevaar vormt voor jezelf of voor derden als gevolg van een
psychische aandoening.
Wanneer je geseind staat (je kan dan meegenomen worden voor een controle om te zien of je niet van plan bent hetzelfde ‘misdrijf’ te plegen als hetgeen waarvoor je geseind staat, of als je geseind staat om verhoord te worden, zal je meegenomen worden voor verhoor etc.
Elke arrestant heeft een aantal onvervreemdbare rechten (zowel Belg als niet-Belg), die steeds moeten gerespecteerd worden, ongeacht de situatie. Wanneer je gearresteerd wordt, heb je het recht om zo snel mogelijk op de hoogte te worden gebracht van de reden waarom je opgepakt bent. Dit recht dient om willekeurige arrestaties te vermijden. De agenten moeten je vervolgens meedelen hoe lang ze jou maximaal mogen ophouden. Verder zullen ze jou de procedure die gepaard gaat met een arrestatie moeten uitleggen in een voor jou begrijpbare taal, zonder ingewikkeld vakjargon te gebruiken.
Niet elke arrestatie is dezelfde en zal dus aanleiding geven tot dezelfde procedure en rechten. Arrestaties worden onderverdeeld in twee hoofdgroepen: de bestuurlijke en de gerechtelijke aanhoudingen.
3.2.2. het moment van vrijheidsberoving
Het negeren (helemaal niet op reageren dus) van een politiebevel is niet strafbaar, als de agent roept dat je moet blijven staan, mag je weglopen (ze gaan natuurlijk wel niet goed gezind zijn, als ze je dan alsnog bij de kraag vatten)
Je kan proberen mensen te de-arresteren, zolang de agent niet gewond raakt of er heeft geen smaad plaatsgevonden, is dit niet strafbaar (en als je effectief ontsnapt, weten ze toch niet wie je bent), probeer tijdens het de-arresteren wel enkel de persoon die je de-arresteert aan te raken en niet de agent (anders kan je alsnog van iets beschuldigd worden) -> het hinderen van een ambtenaar in functie mag niet, maar is niet strafbaar (er kan dus wel een proces verbaal tegen je worden opgemaakt, het is tevens mogelijk dat je administratief wordt aangehouden
Het is niet strafbaar om je identiteit niet bekend te maken wanneer een bevoegde dit vraagt, ze mogen je op basis hiervan wel arresteren en 12 uur vasthouden om je identiteit te achterhalen
3.2.3. administratieve en gerechtelijke aanhouding
1) De administratieve aanhouding (bij acties en betogingen gaat het meestal om een administratieve aanhouding)
De bestuurlijke of administratieve aanhouding, kan men omschrijven als een dwangmaatregel. De administratieve aanhouding is geen aanhouding van een persoon die verdacht wordt van een misdrijf. Het is echter een preventieve vrijheidsberoving, die kan uitgevoerd worden los van de vraag of de verdachte een misdrijf heeft gepleegd. Deze aanhoudingsvorm kan enkel worden toegepast in situaties van absolute noodzaak én ze moet dienen om de openbare orde te handhaven. Vanuit juridisch oogpunt baseert men zich hierbij op artikel 31 van de Wet op het Politieambt, deze wet bevat een opsomming van omstandigheden waarin de politie mag overgaan tot een bestuurlijke aanhouding:
In het geval dat een persoon de politiediensten hindert in het vervullen van hun opdracht het verkeer vrij te houden. Betogers die bijvoorbeeld op de rijbaan of op een druk kruispunt een sit-in houden en na overleg de vrije doorgang blijven verhinderen, kunnen bestuurlijk aangehouden worden;
Als er redelijke gronden zijn om te denken dat een persoon voorbereidingen treft om een misdrijf te plegen dat de openbare rust of veiligheid in het gedrang kan brengen;
Iemand die tijdens een betoging gemaskerd rondloopt om niet herkend te worden, kan door de politie op grond van potentieel gevaarlijk gedrag worden gearresteerd;
Iemand die tijdens een betoging gewapend met een metalen staaf/houten stok (vb. een vlaggenstok) rondloopt, kan op grond van materiële aanwijzingen worden gearresteerd;
Twee groepen betogers ontmoeten elkaar, bijvoorbeeld antifascistische en fascistische betogers, en tonen een intentie om een gewelddadige confrontatie aan te gaan. Zij kunnen administratief worden aangehouden op basis van de omstandigheden;
Wanneer een persoon de openbare orde verstoort door deel te nemen aan bepaalde samenscholingen (vanaf 3 personen kan een samenscholingsverbod uitgevaardigd worden) die zich kunnen verspreiden. In dit geval kunnen de politieambtenaren overgaan tot de bestuurlijke aanhouding van personen die de openbare rust verstoren of de intentie tonen die te gaan verstoren en hen van de plaats van de samenscholing verwijderen. De politie mag niet overgaan tot het aanhouden van personen die niet daadwerkelijk bij deze ordeverstoring betrokken zijn, bijvoorbeeld: journalisten, cameramannen, toevallige voorbijgangers.
Een administratieve aanhouding dient in eerste instantie voor het nagaan van je identiteit. Je bent verplicht om vanaf je 15e jaar, op openbare plaatsen, je identiteitskaart af te geven aan elk bevoegd persoon die daarom vraagt in geval van “vermoeden van opsporing, in geval van misdrijf of wanneer er een verstoring of bedreiging is van de openbare orde”. De politie mag je identiteitskaart bijhouden “voor de tijd die nodig is voor de verificatie van je identiteit”. Die tijd dient om na te gaan of er bijvoorbeeld een opsporingsonderzoek tegen je loopt.
Je kan op basis van de administratieve aanhouding maximaal 12 uur, behoudens verlenging, worden opgehouden. In regel mag een administratieve aanhouding nooit meer tijd in beslag nemen dan nodig is, om bv. de openbare orde te herstellen (als je gearresteerd wordt om 16 uur en het eind-uur van de betoging is 18 uur, zal je meestal al om 18 uur of niet veel later worden vrijgelaten). Als een vreemdeling zonder een geldige verblijfsvergunning gearresteerd wordt, mag hij in afwachting van een beslissing maximaal 24 uur worden opgesloten (hierna kun je wel worden afgevoerd naar een gesloten asielcentrum en daar vastgehouden worden). Als je gearresteerd bent, begint de aanhoudingstermijn pas te lopen vanaf je ingeschreven bent in het aanhoudingsregister. Daarom is het belangrijk dat je arrestatie door een agent wordt ingeschreven in het register. Indien je aanhouding niet ingeschreven is in het register, kan je later nog moeilijk bewijzen dat je te lang bent vastgehouden en dat je rechten van verdediging geschonden zijn. In het register zal het uur en de duur van de aanhouding worden ingeschreven. Bovendien zal de politie ook het exacte motief van de aanhouding erin neerschrijven. Wees dus zeer aandachtig en vraag expliciet om je aanhouding te laten inschrijven in het aanhoudingsregister (ook als je anoniem wil blijven, zie later hoe dit juist werkt).
De politie heeft het recht om je de handboeien aan te doen tijdens een arrestatie. Het is toegelaten onder een aantal voorwaarden. De arrestant zal de handboeien worden aangedaan als hij zich verzet, zich agressief gedraagt of een poging doet om te ontsnappen. De politieambtenaar moet het gebruik van handboeien steeds kunnen verantwoorden. In dat opzicht moet het gebruik van de handboeien een legitiem doel hebben en moet het binnen de proporties van de situatie zijn.
We sommen hier nog enkele basisrechten op die je altijd hebt wanneer je administratief aangehouden wordt:
Je hebt recht op:
Kennisname waarom je gearresteerd bent (in een taal die je begrijpt);
Het inlichten van een vertrouwenspersoon (als je minderjarig bent, moet de politie meteen je ouders of je voogd inlichten). Als je samen met honderden mede-betogers gearresteerd bent, zijn de agenten niet verplicht om meteen te telefoneren, maar moeten ze wel een redelijke inspanning daartoe leveren; (ze kunnen ‘overmacht’ inroepen)
Onderzocht te worden door een dokter, opgeroepen door de politie of door jou (in dat geval op je eigen kosten);
Het verkrijgen van voldoende water en voedsel, d.w.z.: op de normale uren van maaltijden (om de zes uur) en minstens één volwaardige maaltijd per dag, de kosten zijn voor de politie; (hier kan door de politie tevens overmacht ingeroepen worden), hou er rekening mee dat dit recht zeer vaak geschonden wordt en je geen water of vast voedsel zal krijgen (soms krijg je een koekje of een suikerklontje, hou er bovendien rekening mee dat de politie tijdens de administratieve aanhouding geen rekening moet houden met diëten (vegan, vegetariër, gluten, lactose…)
Gebruik maken van sanitaire voorzieningen.
Verbaal of fysiek geweld tegen politieagenten is een strafbaar feit. De persoonlijke integriteit van een agent schaden, is gelijk aan smaad tegen de politie.
2) De gerechtelijke aanhouding
De gerechtelijke aanhouding is ook een dwangmaatregel, teneinde om je voor te leiden bij een onderzoeksrechter of een andere bevoegde magistraat. Dit betekent dat je verdacht wordt van zware feiten (bestraft met een gevangenisstraf van minstens één jaar), waarvoor er nog bewijzen worden gezocht. De politie gaat je ter beschikking stellen voor het gerecht. Een administratieve aanhouding kan meteen gevolgd worden door een gerechtelijke aanhouding als een misdaad wordt vastgesteld of ontdekt.
Politieambtenaren kunnen niet zomaar zonder toestemming een gerechtelijke arrestatie verrichten. Politieambtenaren kunnen een verdachte enkel aanhouden wanneer er sprake is van betrapping op heterdaad. In alle andere gevallen mogen ambtenaren van de politie enkel verdachten arresteren in opdracht van de procureur des Konings.
Buiten betrapping op heterdaad kan een persoon enkel gearresteerd worden wanneer er ernstige aanwijzingen van schuld zijn. De vrijheidsberoving mag in dit geval maximaal 24 uren duren en mag enkel gebeuren in opdracht van de procureur des Konings.
In het kader van een gerechtelijk onderzoek kan de onderzoeksrechter beslissen om bepaalde personen op te roepen. Dit kan gaan over een getuige die weigert om voor te komen of een verdachte over wie er duidelijke vermoedens van schuld bestaan. In dergelijke gevallen kan de onderzoeksrechter een bevel tot medebrenging uitvaardigen. Op basis van dit arrestatiebevel zal de politie de persoon in kwestie opsporen en arresteren. De termijn van een arrestatie op basis van een bevel tot medebrenging kan nooit langer dan 24 uren duren, tenzij er een aanhoudingsbevel wordt uitgeschreven door de onderzoeksrechter. Een bevel tot medebrenging is gericht op de ondervraging van een getuige of verdachte.
De gerechtelijke aanhouding ten gevolge van het bevel tot medebrenging mag nooit langer dan 24 uren duren, tijdens die periode zal men je onderwerpen aan een politieverhoor. Nadien zal de onderzoeksrechter beslissen of je aanhouding verlengd wordt. Die aanhouding kan verlengd worden als er ernstige aanwijzingen bestaan dat je schuldig zou kunnen zijn aan een misdaad. De termijn van arrestatie kan één maal verlengd worden met 24 uren.
Naast het bevel tot medebrenging, bestaat er ook het aanhoudingsbevel. Er is een wezenlijk verschil tussen beide vormen van vrijheidsberoving. Op grond van een medebrengingsbevel kan je slechts 24 uren van je vrijheid worden beroofd, in het geval van een aanhoudingsbevel is deze termijn meteen 5 dagen. Nadien kan de raadskamer over een mogelijke verlening beslissen, deze verlenging bedraagt in principe 30 dagen. Een aanhoudingsbevel is gebonden aan strikte voorwaarden, die tegelijk van toepassing moeten zijn:
Bestaan van ernstige bewijzen over de schuld;
Feit is strafbaar met een gevangenisstraf van minstens één jaar;
De opsluiting is (volgens de politie) absoluut noodzakelijk voor de openbare veiligheid.
De maximale termijn van de voorlopige hechtenis bedraagt vijf dagen. Als die termijn verlopen is, is het aan de raadkamer om via verlenging, de voorlopige hechtenis te bevestigen.
De voorlopige hechtenis is geen strafmaatregel. Er wordt steeds vermoed dat de verdachte onschuldig is, zolang er geen uitspraak is gedaan over de zaak. Daarom mag de voorlopige hechtenis niet worden toegepast als een drukkingsmiddel of een straf.
3.2.4. Binnenkomst op het bureau
bij je binnenkomst op het politiebureau, zullen je spullen grondig onderzocht worden en in beslag genomen worden, er wordt een lijst opgesteld met in beslag genomen items, controleer deze lijst zorgvuldig, trek een lijn onder het laatste item en teken de lijst (desnoods met een X als je anoniem wenst te blijven). Als je niet tekent, heb je geen recht meer op de spullen of kan je niets doen als je niet alles terug krijgt. De lijn dient om ervoor te zorgen dat de politie achteraf geen (strafbare) voorwerpen meer aan de lijst kan toevoegen die jij dan al getekend hebt (en dus bevestigd hebt dat je dat inderdaad mee had). Tevens zal een politieagent je uur van binnenkomst en de reden waarom je gearresteerd bent, indien je dit register niet tekent (kan weer let een X, zelfgekozen naam, of het nummer dat politie gebruikt om jou en je spullen te identificeren als je anoniem wenst te blijven), kan de politie je in theorie veel langer vasthouden dan de termijn die wettelijk is. Dit moment is meestal ook het beste moment om te vragen of je nog naar de wc mag, water mag en een deken mag, vanaf het moment dat je in je cel zit is het moeilijker om te communiceren met de politie en is het voor hun makkelijker om je vragen te negeren. Bij je binnenkomst zal je tevens gefouilleerd worden, dit kan oppervlakkig maar kan ook een naakt- fouillage zijn of zelfs meer… bovendien worden er soms bepaalde kledingstukken in beslag genomen (“om het plegen van zelfmoord te voorkomen”, zoals broek, beha, het touwtje uit je kap, je riem, je veters en eventueel je schoenen, armbandjes, kettingen, oorbellen, piercings….)
in principe krijg bij je vrijlating al je spullen terug, de politie heeft wel het recht voorwerpen die gezien kunnen worden als bewijsmateriaal bij te houden voor verder onderzoek (die krijg je dus in principe ook wel ‘ooit’ terug). Als minderjarige mogen ze je niet opsluiten in een cel, je ouders of voogd dienen meteen verwittigd te worden om het (eventuele) verhoor bij te wonen en je mee te nemen naar huis.
3.2.5. Fouillage (3 soorten)
Fouillering is een standaardprocedure bij betogingen die de openbare rust dreigen te verstoren. Ook op muziekfestivals of concerten kan je soms worden tegengehouden voor een bagagefouillering. De fouillering is een procedure die elke arrestant moet ondergaan. Je kan ook gefouilleerd worden zonder feitelijk te worden gearresteerd. Niet elke fouillering heeft echter dezelfde wettelijke basis. Je mag ook niet in eender welk geval zomaar van straat geplukt worden. Men spreekt grosso modo over drie verschillende types van fouillering. We bespreken ze hieronder:
1) De veiligheidsfouillering
De veiligheidsfouillering dient om de openbare orde en veiligheid te garanderen. In de praktijk gaat de politieambtenaar je lichaam en je kleding betasten, je bagage zal ook gecontroleerd worden. De politieambtenaar zal op zoek gaan naar sporen van een misdrijf. Dit kan bijvoorbeeld gaan over wapens of illegale drugs. Men kan je voor een korte periode (max. 1 uur) van je vrijheid beroven, dit mag echter niet langer duren dan strikt noodzakelijk om de fouillering uit te voeren. Een veiligheidsfouillering kan zonder een voorafgaand rechterlijk bevel plaatsvinden. Je kan eisen dat dit gebeurt door iemand van jou geslacht, indien er geen agent van jouw geslacht aanwezig is, kan het zijn dat je lang moet wachten want dan moet de politie iemand oproepen om naar daar te komen.
2) De gerechtelijke fouillering
Dit type fouillering zal steeds plaatsvinden onder de verantwoordelijkheid van een officier van de gerechtelijke politie. Als je gerechtelijk wordt gearresteerd zal je dit soort fouillering moeten ondergaan. Personen die ervan verdacht worden bewijsmateriaal bij zich te dragen kunnen ook onderworpen worden aan een gerechtelijke fouillering. In dit geval kan je voor een termijn van maximaal 6 uur van je vrijheid worden beroofd, de fouillering mag ook in dit geval niet langer duren dan noodzakelijk is.
3) Het lichaamsonderzoek
Tenslotte bespreken we ook het lichaamsonderzoek wat een aparte vorm van fouillering is. Deze fouillering kan aanleiding geven tot de krenking van het seksueel eergevoel. In principe is het een onderzoek van de lichaamsopeningen, vandaar dat dit een delicate vorm van fouillering is. Het is een onderzoek dat door medische deskundigen wordt uitgevoerd op bevel van een onderzoeksrechter. In het geval van betrapping op heterdaad is dit bevel niet noodzakelijk. Als de betrokkene meerderjarig is en schriftelijk toestemming heeft gegeven tot het lichaamsonderzoek is een bevel van de onderzoeksrechter evenmin noodzakelijk. Je hebt het recht om je te laten bijstaan door een arts naar jouw keuze. (hier houdt de politie zich niet altijd aan…)
We willen nog duidelijk maken dat je bij elk type fouillering het recht hebt dit te laten gebeuren door iemand van je eigen geslacht. Je kan best op je strepen blijven staan als je vindt dat de politie te ver gaat tijdens een fouillering.